Lịch Sử Của Giao Dịch Định Lượng: Từ Những Bước Đi Đầu Tiên Đến Sự Bùng Nổ Công Nghệ
Giao dịch định lượng, phổ biến với tên gọi quant trading, đã cách mạng hóa thị trường tài chính. Chiến lược giao dịch này dựa vào các mô hình toán học và thuật toán để xác định các cơ hội giao dịch, thường giúp thực hiện các giao dịch nhanh hơn và hiệu quả hơn so với giao dịch thủ công. Câu chuyện về giao dịch định lượng gắn liền với những tiến bộ công nghệ, những bộ óc thiên tài, và sự phát triển của ngành tài chính.
Những Bước Đầu: Thập Kỷ 1960 và 1970
Những hạt giống của giao dịch định lượng đã được gieo trồng vào thập kỷ 1960. Vào tháng 1 năm 1961, giáo sư toán học Edward Thorp đã có một bài thuyết trình tại Hiệp hội Toán học Hoa Kỳ với tiêu đề "Fortune’s Formula” - “công thức của vận may", trong đó ông trình bày bí quyết để chiến thắng trong trò blackjack. Bài thuyết trình này không chỉ làm dấy lên sự quan tâm trong giới khoa học mà còn đánh dấu bước khởi đầu cho việc áp dụng toán học vào tài chính.
Edward Thorp đã sử dụng lý thuyết xác suất để phát triển một chiến lược đánh bại nhà cái trong blackjack, được công bố trong cuốn sách nổi tiếng "Beat the Dealer." Thorp sau đó áp dụng những nguyên tắc này vào thị trường tài chính, đặc biệt là trong việc phát hiện các cơ hội chênh lệch giá. Ông được coi là một trong những nhà tiên phong đầu tiên trong lĩnh vực giao dịch định lượng.
Thorp đã tận dụng thành công ban đầu này để phát minh và hoàn thiện gần như tất cả các chiến lược giao dịch định lượng đang được sử dụng ngày nay. Tất cả điều này diễn ra trước cả khi sản phẩm đầu tiên của nghiên cứu định lượng – quỹ chỉ số (Index Fund) – được ra mắt.
Đối với Thorp, điểm mấu chốt dành cho các nhà giao dịch định lượng đó là: bí quyết không nằm ở những lợi thế nhỏ bé mà người chơi blackjack có được từ việc đếm bài, mà là “công thức của vận may” – một công cụ toán học có thể chuyển đổi những lợi thế nhỏ nhất thành những khoản tài sản lớn.
Các nhà giao dịch định lượng có thể dễ dàng nhận ra những lợi thế toán học trong quá trình họ giao dịch, nhưng Thorp là người đầu tiên dạy và chứng minh điều quan trọng trong niềm tin của các nhà định lượng: chính quy luật toán học, chứ không phải lợi thế lớn, dẫn chúng ta đến chiến thắng.
Sự Xuất Hiện Của Jim Simons và Renaissance Technologies
Thập kỷ 1980 đánh dấu bước chuyển mình quan trọng của giao dịch định lượng với sự xuất hiện của những nhà tiên phong như Jim Simons và quỹ Renaissance Technologies. Jim Simons, một nhà toán học và cựu giáo sư tại Đại học Stony Brook, đã sáng lập Renaissance Technologies và phát triển các mô hình toán học phức tạp để dự đoán biến động thị trường. Quỹ Medallion của Renaissance Technologies, được thành lập vào năm 1988, đã nhanh chóng trở thành một trong những quỹ đầu tư thành công nhất mọi thời đại nhờ vào các thuật toán giao dịch tiên tiến.
Jim Simons không phải là một nhà tài chính truyền thống. Ông bắt đầu sự nghiệp của mình trong lĩnh vực toán học, đặc biệt là trong lĩnh vực hình học vi phân. Trước khi chuyển sang tài chính, Simons đã làm việc tại Viện Nghiên cứu Quốc phòng Hoa Kỳ và giảng dạy tại nhiều trường đại học danh tiếng. Quyết định chuyển hướng sang tài chính của ông là một bước đi táo bạo, nhưng chính sự kết hợp giữa kiến thức toán học sâu rộng và khả năng phân tích dữ liệu đã giúp ông và đội ngũ của mình tạo ra những mô hình giao dịch độc đáo và hiệu quả.
“I don’t want to have to worry about the market every minute. I want models that will make money while I sleep, a pure system without humans interfering.” Đó là câu nói của Jim khi ông bắt đầu tiếp cận giao dịch định lượng. Ông muốn tạo ra một hệ thống mà không cần sự can thiệp của con người, giúp ông tạo ra lợi nhuận ngay cả khi đang ngủ, thay vì phải lo lắng quan sát thị trường từng phút một.
Một trong những câu chuyện nổi bật về Jim Simons là cách ông tuyển dụng những người không thuộc ngành tài chính vào đội ngũ của mình, kể cả đó là những nhà giao dịch nổi tiếng ở phố Wall. Renaissance Technologies không chỉ có các nhà toán học mà còn có các nhà vật lý, thiên văn học, và các chuyên gia trong nhiều lĩnh vực khác. Mục tiêu của Simons là xây dựng một đội ngũ bao gồm những bộ óc tốt nhất, có khả năng suy nghĩ sáng tạo, phân tích khối lượng lớn dữ liệu để tìm ra sự lặp lại trong quá khứ, và áp dụng các phương pháp khoa học vào giao dịch tài chính.
Peter Brown và Robert Mercer là hai ví dụ điển hình. Cả hai đều là các nhà khoa học máy tính từ IBM và đã gia nhập Renaissance Technologies vào những năm 1990. Brown và Mercer đã sử dụng các kỹ thuật xử lý ngôn ngữ tự nhiên (NLP) để dự đoán biến động thị trường dựa trên tin tức và các nguồn thông tin khác. Họ không chỉ góp phần vào sự thành công của Renaissance Technologies mà còn giúp củng cố danh tiếng của Jim Simons như một nhà lãnh đạo có tầm nhìn.
Simons và đội ngũ của ông áp dụng các phương pháp luận khoa học một cách nghiêm ngặt trong quá trình phát triển các mô hình giao dịch. Họ thu thập và phân tích khối lượng lớn dữ liệu thị trường, sử dụng các phương pháp thống kê và kỹ thuật học máy để xác định các mẫu và xu hướng. Các mô hình này sau đó được kiểm tra kỹ lưỡng và tối ưu hóa trước khi được triển khai trong giao dịch thực tế.
Thành công của Jim Simons đã thúc đẩy sự phát triển mạnh mẽ của giao dịch định lượng
So sánh với nhà đầu tư giá trị nổi tiếng nhất mọi thời đại - Warrent Buffet, lợi nhuận mà Jim Simons tạo ra cao gấp 3 lần trong khoảng thời gian chỉ bằng ⅓ . Đáng chú ý hơn, Jim không quan tâm đến những yếu tố phân tích cơ bản về doanh nghiệp, báo cáo tài chính hay bất kỳ hoạt động nào của các công ty trên thị trường. Tất cả chiến lược giao dịch được xây dựng dựa trên dữ liệu toán học.
Jim Simons đã thành công đưa Renaissance trở thành một trong những quỹ đầu cơ (hedge fund) lớn nhất thế giới. Ngay từ những năm 1980, khi máy tính còn chưa phổ biến, ông ấy đã tạo ra một hệ thống giao dịch thuật toán cho riêng mình và tạo ra lợi nhuận từ nó. Từ năm 1988 cho tới nay, Medallion Fund - được quản lý bởi Renaissance, chưa từng có một năm nào có lợi nhuận âm. Thống kê cho thấy, lợi nhuận quỹ này mang lại cao gấp 1000 lần so với một trong những lớp tài sản tăng trưởng tốt nhất trong vài thập kỷ qua, và cao gấp 200 lần so với những nhà đầu tư vĩ đại nhất trong lịch sử.
Một điều thú vị về Jim Simons và quỹ Renaissance đó là mọi bí mật về chiến lược giao dịch của họ đều không được tiết lộ. Chính vì vậy, người ta gọi đây là quỹ giao dịch định lượng bí ẩn nhất trong lịch sử. Thậm chí có người nói, việc xây dựng mô hình giá của các tài sản phái sinh cũng không khác nhiều so với việc xây dựng mô hình của hố đen vũ trụ, và cho rằng đó là công việc tại Renaissance.
Thập Kỷ 2000 Đến Nay: Sự Bùng Nổ Của Công Nghệ
Vào những năm 2000, giao dịch định lượng tiếp tục phát triển mạnh mẽ nhờ vào sự bùng nổ của công nghệ và dữ liệu lớn. Các thuật toán ngày càng trở nên phức tạp hơn và khả năng xử lý dữ liệu ngày càng nhanh hơn. Các công ty giao dịch định lượng bắt đầu sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và học máy (machine learning) để cải thiện độ chính xác của các dự đoán và tối ưu hóa các chiến lược giao dịch.
Ngoài ra, sự phát triển của thị trường tài chính điện tử và các sàn giao dịch điện tử đã tạo điều kiện thuận lợi cho giao dịch định lượng. Các công cụ tài chính phái sinh và các loại tài sản mới cũng mở ra nhiều cơ hội cho các nhà giao dịch định lượng khai thác.
Cho đến nay, rất nhiều ngân hàng đầu tư và quỹ đầu cơ đã và đang áp dụng những chiến lượng giao dịch định lượng của riêng mình. Có thể nói, giao dịch định lượng không gói gọn trong một vài khuôn mẫu hay chiến lược nhất định, chính sự kết hợp giữa khoa học, toán học, công nghệ và tài chính đã cho phép những nhà nghiên cứu và giao dịch định lượng được tự do sáng tạo và phát triển những chiến lược giao dịch độc đáo.
Tương Lai Của Giao Dịch Định Lượng
Với sự tiến bộ không ngừng của công nghệ, giao dịch định lượng hứa hẹn sẽ tiếp tục phát triển và đóng vai trò quan trọng trong thị trường tài chính. Các xu hướng mới như blockchain, tiền điện tử, và tài chính phi tập trung (DeFi) đang mở ra những chân trời mới cho các nhà giao dịch định lượng. Trong bối cảnh thị trường ngày càng phức tạp và biến động, các mô hình toán học và thuật toán tiên tiến sẽ tiếp tục là chìa khóa để tìm ra và khai thác các cơ hội giao dịch.
Kết Luận
Giao dịch định lượng đã trải qua một chặng đường dài từ những bước khởi đầu khiêm tốn trong thập kỷ 1960 đến sự phát triển bùng nổ ngày nay. Với sự kết hợp của toán học, công nghệ và tài năng con người, giao dịch định lượng không chỉ thay đổi cách thức giao dịch mà còn đóng góp quan trọng vào sự tiến bộ của toàn bộ ngành tài chính. Những câu chuyện về Edward Thorp, Jim Simons và Renaissance Technologies chỉ là một phần trong bức tranh lớn về một lĩnh vực đang không ngừng tiến hóa và phát triển.
Bài nghiên cứu của Trần Duy Hoà - Research Team - Quant Trading Việt Nam
